خطرات دود حاصل از لیزر و کوتر برای پزشکان

دود حاصل از لیزر و دستگاه‌های کوتر (Electrocautery) یکی از جدی‌ترین خطرات پنهان در اتاق عمل و کلینیک‌های پوست و زیبایی است. این دود که حاصل سوختن بافت‌های بدن در اثر انرژی حرارتی بالای لیزر است، حاوی ترکیبات سمی، ذرات معلق، ویروس‌ها و حتی DNA آسیب‌دیده می‌باشد. پژوهش‌های جدید بین سال‌های 2023 تا 2025 نشان داده‌اند که مواجهه مکرر با این دود می‌تواند باعث بروز بیماری‌های تنفسی، اختلالات ایمنی، و حتی خطر سرطان شود. به همین دلیل استفاده از دستگاه مکنده دود به عنوان یک سیستم ایمنی حیاتی در محیط‌های درمانی، بیش از پیش ضروری شده است.

علت دوده زدن دستگاه لیزر

علت اصلی دوده زدن دستگاه لیزر معمولاً به سوختن ناکامل بافت یا تنظیم نادرست انرژی لیزر مربوط می‌شود. وقتی توان خروجی بالا و سرعت اسکن پایین باشد، سلول‌ها به‌جای تبخیر، می‌سوزند و دوده تولید می‌شود. این دوده حاوی ذرات نانومتری است که به‌راحتی در ریه نفوذ کرده و می‌تواند خطر سرطان‌زایی را افزایش دهد.

ترکیبات خطرناک موجود در دود لیزر

تحقیقات جدید منتشرشده در Journal of Occupational Health (2024) نشان می‌دهد که دود لیزر حاوی بیش از 150 نوع ترکیب شیمیایی از جمله بنزن، تولوئن، فرمالدهید و هیدروکربن‌های آروماتیک چند حلقه‌ای است. این ترکیبات از سوختن سلول‌ها و تبخیر پروتئین‌ها تولید می‌شوند. برخی از آن‌ها مانند آکرولئین (Acrolein) و سیانید هیدروژن (Hydrogen Cyanide) مستقیماً به سلول‌های ریوی آسیب می‌زنند.

به همین دلیل، استفاده از فیلترهای پیشرفته HEPA و کربن فعال در دستگاه Jumbo یا انواع دیگر دستگاه مکنده دود اهمیت حیاتی دارد.

خطرات تنفسی و قلبی برای پزشکان و اپراتورهای لیزر

بررسی‌ها نشان داده‌اند که پزشکان و اپراتورهای لیزر که روزانه در معرض دود برش لیزر قرار دارند، بیشتر از سایر گروه‌ها به بیماری‌های تنفسی نظیر آسم شغلی، برونشیت مزمن و آلرژی‌های تنفسی مبتلا می‌شوند. عوارض دستگاه لیزر برای اپراتور تنها به سیستم تنفسی محدود نیست؛ مواد سمی موجود در دود ممکن است از طریق پوست یا مخاط چشم نیز جذب شوند و باعث التهاب مزمن یا سردردهای مکرر گردند.

طبق مطالعه‌ای در Environmental Health Perspectives (2023)، سطح ذرات PM2.5 در اتاق عمل هنگام استفاده از لیزر دی‌اکسیدکربن، تا 17 برابر بالاتر از حد مجاز OSHA گزارش شده است.

انتقال ویروس‌ها و DNA آسیب‌ دیده از طریق دود لیزر

دود حاصل از کوتر و لیزر نه‌تنها شامل مواد شیمیایی است بلکه می‌تواند حامل ویروس‌های انسانی مانند HPV و HBV باشد. بر اساس مقاله‌ای در Journal of Clinical Virology (2023)، DNA ویروس HPV در دود ناشی از لیزرهای مورد استفاده در جراحی‌های پوستی و تناسلی شناسایی شده است.

به گفته این مطالعه “HPV DNA fragments were detected in 93% of surgical smoke samples, confirming potential for viral transmission.”  این یافته‌ها نشان می‌ دهد که پزشکان بدون استفاده از دستگاه مکنده دود مثل:دستگاه جامبو در معرض خطر انتقال ویروسی مستقیم هستند.

خطرات لیزر برای اپراتور از دیدگاه بیولوژیک

اشعه لیزر، به‌ویژه در محدوده فروسرخ، می‌تواند در درازمدت باعث آسیب شبکیه و تخریب DNA سلولی در پوست اپراتور شود. بنابراین پاسخ به پرسش «آیا اشعه لیزر برای اپراتور ضرر دارد؟» مثبت است. هرچند با رعایت فاصله ایمن، استفاده از فیلترهای نوری مناسب و لباس مخصوص اپراتور لیزر، این خطرات قابل کنترل هستند.

جدول مقایسه‌ ای سطح آلودگی دود در انواع لیزرها

نوع لیزر	میانگین غلظت ذرات معلق (µg/m³)	ترکیبات غالب شیمیایی	خطر انتقال ویروس	سطح خطر کلی
CO₂ Laser	850	فرمالدهید، بنزن	بالا	بسیار زیاد
Nd:YAG	620	آمین‌ها، هیدروکربن‌ها	متوسط	زیاد
Er:YAG	480	پروتئین‌های سوخته، نیتروزآمین‌ها	پایین	متوسط
Diode Laser	530	ترکیبات آلی فرار	متوسط	زیاد
Electrocautery	1100	ذرات کربنی و PAH	بسیار بالا	بحرانی

همان‌طور که در جدول مشاهده می‌شود، بیشترین سطح خطر مربوط به دستگاه‌های کوتر الکتریکی است، و پس از آن لیزر CO₂ قرار دارد. در هر دو حالت، خرید دستگاه مکنده دود مثل: دستگاه جامبو می‌تواند به‌طور مؤثری ذرات معلق و بخارات سمی را حذف کند.

نقش حیاتی دستگاه مکنده دود در کاهش خطرات

سیستم‌های تخلیه دود مانند دستگاه مکنده دود  قادرند تا 99.97٪ از ذرات با اندازه 0.3 میکرون را حذف کنند. این دستگاه‌ها با فیلترهای چندلایه HEPA و Activated Carbon نه‌تنها بوی نامطبوع را از بین می‌برند بلکه ترکیبات شیمیایی سمی را نیز خنثی می‌کنند. استفاده از این تجهیزات نه‌تنها استانداردهای OSHA و NIOSH را برآورده می‌کند بلکه به حفظ سلامت کادر درمانی در بلندمدت کمک می‌کند.

توصیه‌ های ایمنی برای کاهش خطر دود لیزر و کوتر

رعایت اصول تهویه مناسب، استفاده از دستگاه‌های مکنده دود با فیلترهای HEPA و کربن فعال، پوشیدن لباس مخصوص اپراتور لیزر، پایش منظم کیفیت هوا و آموزش مداوم پرسنل از مهم‌ترین راهکارها برای پیشگیری از آسیب‌های تنفسی و شغلی ناشی از دود لیزر و کوتر هستند. همچنین نگهداری و تعویض به‌ موقع فیلترها و اطمینان از عملکرد بهینه سیستم مکش در کاهش غلظت ذرات معلق نقش تعیین‌کننده‌ای دارد. در نهایت توصیه های زیر را در نظر داشته باشید:

1. استفاده همزمان از مکنده دود لیزر با فیلتر HEPA و فیلتر کربن فعال.
2. تهویه مناسب و تعویض فیلترها پس از هر 20 ساعت کار مداوم.
3. استفاده از ماسک‌های N95 یا P100 مخصوص اپراتورهای لیزر.
4. آموزش دوره‌ای پرسنل درباره خطرات دود دستگاه لیزر.
5. بررسی منظم سیستم تخلیه هوا و عدم مسدود شدن لوله‌های مکش.

جمع‌بندی ؛ خطرات دود لیزر و کوتر برای پزشکان و نقش دستگاه مکنده دود در ایمنی محیط‌ های درمانی

دود حاصل از لیزر و کوتر ترکیبی پیچیده از مواد شیمیایی، میکروارگانیسم‌ها و ذرات معلق است که سلامت پزشکان، پرستاران و اپراتورهای لیزر را به‌صورت جدی تهدید می‌کند. شواهد علمی بین سال‌های 2023 تا 2025 تأیید می‌کنند که بدون استفاده از سیستم‌های فیلتراسیون قوی مانند دستگاه Jumbo، میزان آلودگی هوا در اتاق عمل می‌تواند تا چندین برابر حد مجاز OSHA افزایش یابد. در نتیجه، خرید دستگاه مکنده دود نه‌ تنها یک انتخاب بلکه یک ضرورت حرفه‌ای برای هر مرکز درمانی محسوب می‌شود.

سؤالات متداول درباره خطرات دود حاصل از لیزر و کوتر برای پزشکان

در این بخش به پرتکرارترین پرسش کاربران درباره خطرات جاصل از دود لیزر پاسخ داده ایم:

1. آیا دود دستگاه لیزر سمی است؟

بله، حاوی ترکیباتی مانند بنزن و فرمالدهید است که می‌توانند سرطان‌زا باشند.

2. آیا اشعه لیزر برای اپراتور ضرر دارد؟

بله، در صورت نبود فیلتر حفاظتی یا استفاده نادرست، می‌تواند به چشم و پوست آسیب بزند.

3. آیا دود برش لیزر می‌تواند باعث انتقال ویروس شود؟

بله، DNA ویروس HPV در دود لیزرهای جراحی یافت شده است.

4. بهترین روش کاهش دود چیست؟

استفاده از مکنده دود لیزر Jumbo با فیلترهای چندمرحله‌ای.

5. علت دوده زدن دستگاه لیزر چیست؟

توان بیش از حد یا تمرکز طولانی لیزر روی یک نقطه باعث سوختن بافت و دوده‌زایی می‌شود.

6. آیا دستگاه جامبو قابل استفاده در کوتر هم هست؟

بله، مدل‌های جدید دستگاه Jumbo برای هر دو نوع لیزر و کوتر طراحی شده‌اند.

7. لباس مخصوص اپراتور لیزر چه ویژگی‌هایی دارد؟

باید مقاوم به تابش حرارتی، دارای تهویه مناسب و رنگ بازتابی باشد.

8. مکنده دود Jumbo پزشکی چه مزیتی دارد؟

قابلیت فیلتر ترکیبی HEPA و کربن فعال با سطح صدای پایین و راندمان بالا.

9. آیا عوارض دستگاه لیزر برای اپراتور قابل پیشگیری است؟

بله، با تهویه مناسب و استفاده از تجهیزات محافظتی می‌توان خطرات را تا 95٪ کاهش داد.

10. آیا خرید دستگاه مکنده دود جامبو مقرون‌ به‌ صرفه است؟

با توجه به هزینه درمان بیماری‌های ناشی از دود، بله، این دستگاه سرمایه‌گذاری بر سلامت پرسنل محسوب می‌شود.